Физическое развитие детей и подростков как показатель здоровья.
Тема№1
Балалардың және жасөспірімдердің физикалық дамуы
1)Бұл ағзаның морфологиялық және функционалдық қасиеттерінің бірлесуі, ағзаның өсуі және дамуымен көрінеді.
2) Ағзаның морфологиялық және функционалдық қасиеттерінің жеке тұлғаның даму барысында өзгеруі.
*Балалардың және жасөспірімдердің физикалық дамуының көрсеткіштері бұл халықтың тұрмыс жағдайын көрсетеді және балалар мен жасөспірімдердің денсаулыңын бағалаудың обьективті критерийі,ол физикалық күш қорын, төзімділігін және жұмысқа қабілеттілігін көрсетеді.
Физикалық даму мыналардан құралады:
Биологиялық даму;
Бойының өсуі;
Дене бітімі;
Бұлшық ет күші;
Жұмысқа қабілеттілігі;
Шел май қабатының дамуы;
Қозғалыстың дамуы;
Салмағы;
Әлеуметтік жағдайы;
Тамақтануы;
Қоршаған орта;
Тұқымқуалаушылық;
Медико-санитарлық көмек;
Физикалық даму заңдары:
Ағза қанша жас болса, оның өсуі мен дамуы сонша интенсивті болады;
Өсу және даму процесстері біркелкі болмайды, себебі әрбір жасқа арнайы анатома – физиологиялық ерекшеліктер тән;
Жыныс белгілеріне байланысты өсу мен даму.
Физикалық даму заңдылығы
1.Эндогенділік (өсу және даму тұқымқуалайтын бағдарлама бойынша жүзеге асады)
2.Қайтымсыздығы
3.Реттілік(өсудің қарқынды болу кезеңі және өсудің тежелу кезеңі)
4.Біртіндеп даму
5.Синхрондылық (өсу және қартайю салыстырмалы бір уақытта жүріп отырады)
антропометриялық көрсеткіштерді зерттеу ( АРОН-СЛАВИЦКи)
Зерттуді тәуліктің алғашқы жартысында жүргізу;
Арнайы құрал жабдықты қолданып өлшеу;
Зерттеуде қолданылатын әдістің біркелкі болуы;
Антрапометриялық нүктелерді сақтап отыра өлшеу;
Жағымды климаттық жағдай болуы;
Балалардың және жасөспірімдердің физикалық дамуын бағалауда қолданылатын көрсеткіштер:
1)Соматометриялық-дене ұзындығы, бойы, салмағы, кеуде қуысы айналасы;
2)Соматоскопиялық- көзге көрінетін шырышты қабат пен тері жабындысын қарау, шел май қабатының даму дәрежесі, тірек қимыл аппаратының жағдайы, жыныстық жетілу дәрежесі;
3)Физиометрия- өкпе сыйымдылығы, бұлшық ет күші, пульс жиілігі, АҚ;
4)Денсаулық жағдайы;
Соматометриялық белгілер.
Ағаш бой өлшегіш;
Металлдан жаалған антропометр;
Бойды өлшеген кездегі қате 0.5 см аспауы керек;
Бойды өлшеу:
Соматометриялық әдіс: бас, кеуде қуысы, иық, мықын, табанды өлшеу;
Жез рулетка
Сантиметрлік лента
*Кеуде қуысы айналасын тыныштық жағдайда, максимальды дем шығару және максимальды дем алу кезінде өлшенеді.
Соматоскопиялық белгілер:
Май қабаты:
Қалың циркуль;
Шел май қабатын іш қыртысынан және жауырынын астынан өлшеу;
Май жиналды деп есептелінеді егер қыртыс қалыңдығы 1 ден 2 см болса.
Соматоскопиялық белгілер:
Сүйектің 3 типі бар:
1)жіңішке(тар иық және кеуде қуысы, қол саусақтарының өлшемінің кіші болуы)
2)талпақ (кең иық және кеуде қуысы, қол саусақтары үлкен)
3)аралық
Соматоскопиялық белгілер:
Кеуде сарайы пішіні:
1)цилиндрлік(жоғарғы және төменгі бөлімдері бірдей дамығын,төсасты бқрышы дөңгелек пішінді және үлкендігі бойынша 90 градусқа жақын, алдыңғы төс сызығы дөңгеленген.)
2)коникалық(жоғарғы бөліктің тарылуы, төменгі бөліктің кеңеюі,төменгі бөлік жоғарғыға қарағанда кең және алға қарай шығып тұрады және үлкендігі бойынша 90 градустан жоғары, алдыңғы төс сызығы жоғарыдан тік, төменнен дөңгеленген,қабырғалар горизонтальды қалыпта).
3)жалпақ (созылыңқы және тегістеңкіреу, төс асты бұрышы тарылған, 90 градустан төмен, қабырғалар төмен орналасқан, алдыңғы төс сызығы тік.
4) аралас
5)рахиттік
6)бөшке тәріздес
Соматоскопиялық белгілер:
Омыртқа:
1) Қалыпты
2) Лордоздық ( аз мойындық және айқын белдік бүгілу, іші шығыңқы, дененің жоғарғы бөлігі артқа қарай иілген)
3)Кифоздық(мойын және бел иілімінің улкеюі, арқасы дөңгелек, иықтары түскен, басы алға иілген )
4) Бүкір (мойын иірімінің үлкен болуы, бел иірілімі тегістеледі, басы алға иілген және иықтары төмен түскен)
5)Тікірейген (екі иірілімнің тегістелуі)
Қалыпты омыртқа s тәрізді пішінге ие.
Мойын және бел иірілімі алға еңкейген, кеуде артқа.
Соматоскопиялық белгілер:
Омыртқа:
Деформацияларға жатады:
Оң және сол жақтық әртүрлі дәрежедегі сколиоздар:
1 дәреже — аз білінетін иық, жауырын ассиметриясы.
2 дәреже – нық оңға немесе солға майысу, компенсаторлы бұлшық еттік білікшенің болуы.
3 дәреже — терең майысулар, кеуде сарайының деформациясымен бірге;
Соматоскопиялық белгілер:
1) Қалыпты
2) Х-тәріздес(вальвустық)
3) О-тәріздес (варустық)
Аяқ пішіні:
Табан пішіні яралов-яралянц екі сызық әдісі
Әдісі:
А. Өкше ортасы
В. Үлкен саусақ негізінің ортасы
С. Үлкен саусақ пен екінші саусақ арасы
2 сызық арасы
- А мен В арасы
- А мен С арасы
Бағалау :
1.Егер екі сызық таңбадан аспасы –қалыпты табан;
2.Егер латеральды сзық таңба жанынан, медиальды жері тегістелген- тегістелген табан;
3.Егер екі сызық таңбада орналасса жалпақ табан.
Метод штриттера
Плантография
1)Қалыпты (мойыншығы 50%)
2)Тегістелген(мойыншығы 50-60%)
3) Жалпақ табан(более 60 %)
Физикалық дамуды зерттеу әдістері
Генерализденген (популяцияның көлденең қимиасы )
Үлкен топтағы балаларды қысқа уақыт арасында физикалық тексеруден өткізу;
Медициналық қарау(медосмотр)
Мәліметтерді статистикалық өңдеу арқылы әрбір топқа жататын балардың физикалық дамуын бақылап, сол арқылы бала жасына сәйкес стандартты физикалық даму көрсеткішін анықтайды.
Жекешеленген
(популяцияның тігінен қимасы)
Ұзақ уақыт бойы жеке тұлғаларды бақылау;
Индивидумның өсуі мен дамуын арнайы өмір жағдайына байланысты бақылайды (тамақтану тәртібі, басынан өткізген аурулары) және барлық өсу кезеңі бойында соматикалық дамуын зерттеу;
Физикалық дамуды зерттеу әдістері
1.Профильдың физикалық дамуын графикалық суреттеумен сигмальды ауытқулар әдісі;
2.Регрессия шкаласы әдісі;
3.Цинтильды әдіс;
4.Физикалық дамуды комплексті бағалау;
5.Денсаулық жағдайын комплексті бағалау;
Сигмальды ауытқулар әдісі
Әдістің мақсаты: индивидумның физикалық дамуын сол индивидум жататын топпен салыстыру арқылы физикалық дамуын зерттеу;
Негізгі даму көрсеткішін (F) бала жататын жастық жыныстық топтың орташа арифметикалық мәлімет белгілерімен (M) салыстырады және сигмаға бөледі (орташа арифметикалық ауытқу);
Әдістің кемшілігі: әрбір белгі жеке бағаланып, басқа белгілермен салыстырылмады;
Регрессия шкаласы әдісі
Байланыс тығыздығын анықтау үшін корреляциялық тор құрастыру
Бойы дене салмағымен.
Бойы кеуде қуысы айналасымен.
1)Бойы физикалық даму дәрежесін анықтайды.
2)Салмақ және КҚА МАССА И ОГК ОПРЕДЕЛЯЮТ ГОРМОНИЧНОСТЬ.
- Төмен
II.Орташадан төмен
III.Орташа
IV.Орташадан жоғары
V.Жоғары
-1 СИГМА дан +1 СИГМА дейін-ГОРМОНИЧНОЕ
-1 СИГМА ДО -2 СИГМА-
+1 СИГМА ДО +2 СИГМА ДИСГОРМОНИЧНОЕ
- -2 СИГМА ДО – 3 СИГМА
+2 СИГМА ДО +3 СИГМА
РЕЗКО ДИЗГОРМОНИЧНО.
Физикалық дамуды комплексті бағалау
I.Биологиялық дамудың дәрежесін анықтайды (биологиялық жас) дене ұзындығы, оның жыл сайынғы қосылуы, тұрақты тістер саны,екіншілік жыныс белгілерінің жетілуі және қыздарда еттекір келу уақыты.
Таблицаны қолдана отырып, орташа жастық көрсеткішпен салыстырады, биологиялық жастың күнтізбеге сәйкестігі, озып кету немесе артта қалу.
II.Ағзаның морфофункционалдық жағдайын регрессия шкаласын және жастық стандарттарды анықтап, соматометриялық және физиометриялық көрсеткіштерге.
Морфофункционалдық жағдай:
1 дәреже: жақсы үйлескен (гармоничное)
2 дәреже: нашар үйлескен (дисгармоничное)
3 дәреже: жаман дисгармоничное
4 дәреже: физикалық дамудың жалпы тежелуі
5 дәреже: физикалық дамудан озық болуы